Το άγχος αποχωρισμού αποτελεί ένα φυσιολογικό αναπτυξιακό φαινόμενο που παρουσιάζουν σχεδόν όλα τα βρέφη και τα παιδιά προσχολικής ηλικίας. Εκδηλώνεται περίπου στους 9 μήνες, αλλά σε ορισμένες πιο σπάνιες περιπτώσεις μπορεί να εμφανιστεί από την ηλικία των 6 μηνών. Ο λόγος για τον οποίο εμφανίζεται είναι λειτουργικός και εξυπηρετεί την επιβίωση του παιδιού από πιθανούς κινδύνους.
Πότε εκδηλώνεται;
Τα μωράκια δεν μπορούν να αντιληφθούν πως αποτελούν χωριστές οντότητες από τη μητέρα τους, κατά τους πρώτους μήνες της ζωής τους. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η μητέρα - ή ο βασικός φροντιστής του παιδιού - να θεωρείται ως προέκταση του ίδιου του βρέφους. Από τους έξι πρώτους μήνες της ζωής έως τους 18 μήνες όμως, κάθε άνθρωπος εισέρχεται σε εκείνο το στάδιο που στην ψυχανάλυση ονομάζεται στάδιο του καθρέφτη. Το παιδί κοιτώντας τον εαυτό του στον καθρέφτη αντιλαμβάνεται ότι είναι μοναδική οντότητα, διαφορετική από τη μητέρα, γεγονός θεμελιώδους σημασίας για τη μελλοντική ψυχική δόμηση του εαυτού.
Η αντίληψη πως το βρέφος δεν αποτελεί "ένα" με τη μητέρα, σε συνδυασμό με την έλλειψη κατανόησης της μονιμότητας του αντικειμένου, η οποία αρχίζει στους 8 πρώτους μήνες και ολοκληρώνεται γύρω στους 18, δημιουργούν έντονο άγχος στα μωρά που ξεκινάει. Τα βρέφη έως ότου κατακτήσουν την έννοια της μονιμότητας του αντικειμένου, θεωρούν πως όταν ένα αντικείμενο βγαίνει από το οπτικό τους πεδίο, παύει να υπάρχει. Το ίδιο επακόλουθα ισχύει και για τους φροντιστές, όταν δεν υπάρχουν στο οπτικό πεδίο των μικρών παιδιών, είναι σαν να μην υπάρχουν. Το άγχος αποχωρισμού συνήθως ξεκινάει στους 9 μήνες (και σε ορισμένες περιπτώσεις από έξι μηνών) και επανέρχεται στους 18 μήνες.
Με ποιους τρόπους εκδηλώνεται το άγχος αποχωρισμού και πόσο διαρκεί;
Ο βασικότερος τρόπος εκδήλωσης είναι η άρνηση αποχωρισμού από τον κύριο φροντιστή, για παράδειγμα το κλάμα όταν η μαμά ή ο μπαμπάς φεύγει από το δωμάτιο. Ωστόσο, μπορεί να εκδηλωθεί και ως κλάμα ή ανησυχία του παιδιού στην παρουσία ενός νέου προσώπου στο χώρο, άρνηση να παίξει μόνο του, καθώς και να δεχτεί φροντίδα από τρίτα άτομα, δυσκολία στον ύπνο κ.ά.
Η διάρκεια του άγχους αποχωρισμού ποικίλει ανά περίπτωση. Σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να διαρκέσει για μερικούς μήνες, ενώ σε άλλες για τρία, τέσσερα ή/και περισσότερα χρόνια. Επιπλέον, είναι σύνηθες να κλιμακώνεται ύστερα από περιόδους μεγάλων αλλαγών στη ζωή του παιδιού, όπως η διακοπή συγκοίμησης, ο αποθηλασμός, η έναρξη βρεφονηπιακού ή νηπιακού σταθμού, το διαζύγιο των γονιών, η μετακόμιση, ο ερχομός ενός νέου μέλους στην οικογένεια κλπ.
Είναι πολύ σημαντικό οι γονείς να γνωρίζουν πως το άγχος αποχωρισμού είναι ένδειξη ανάπτυξης ενός φυσιολογικού και ασφαλούς δεσμού με τα παιδιά τους και σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει πως κάτι έχει γίνει λάθος.
Τρόποι διαχείρισης του άγχους αποχωρισμού
Δεν μπορείτε να απαλλάξετε δια παντός το μωράκι σας από το άγχος αποχωρισμού, μπορείτε ωστόσο να περιορίσετε το άγχος και να μειώσετε τα συμπτώματα του.
- Προκειμένου να νιώθει το μωράκι σας όσο το δυνατόν πιο ήρεμο και ασφαλές, είναι σημαντικό να μην συμπίπτουν πολλές μεγάλες αλλαγές ταυτόχρονα (π.χ. μετακόμιση και αποθηλασμός) ή κατά την περίοδο της έντονης κλιμάκωσης του άγχους αποχωρισμού (συνήθως στους 9 και 18 μήνες).
- Οποιαδήποτε αλλαγή σκοπεύετε να κάνετε, φροντίστε να γίνει σταδιακά σε ορίζοντα 4 έως 6 εβδομάδων. Για παράδειγμα, τα μωράκια που ξεκινούν ημερήσια φροντίδα, θα πρέπει ιδανικά να παρευρεθούν λίγες μόνο ώρες την πρώτη εβδομάδα στον καινούριο χώρο, λίγες ώρες παραπάνω τη δεύτερη και ούτω καθεξής μέχρι να φτάσετε τις 4 εβδομάδες.
- Τα παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας ιδανικά μπορείτε να τα προετοιμάσετε για κάποια ερχόμενη αλλαγή μέσω συζήτησης αλλά και μέσω της αφήγησης ιστοριών που σχετίζονται με το θέμα.
- Ακούστε και αγκαλιάστε όλα τα συναισθήματα των παιδιών, είναι σημαντικό να γνωρίζουν ότι όσα νιώθουν είναι σημαντικά και αναγνωρίζονται.
- Τηρήστε ένα σταθερό καθημερινό πρόγραμμα και ωράριο φαγητού, διασκέδασης και ύπνου καθώς δημιουργεί αίσθημα ασφάλειας και σταθερότητας.
- Τέλος, φροντίστε και τη δική σας ψυχική υγεία, δίνοντας χρόνο στον εαυτό σας όποτε το χρειάζεται. Τα παιδιά είναι οι μεγαλύτεροι παρατηρητές σας και αντιλαμβάνονται τα πάντα. Επομένως, η δική σας ηρεμία και αυτοπεποίθηση θα δημιουργήσουν αισθήματα ασφάλειας και θα καλλιεργήσουν τη συναισθηματική αυτορρύθμιση του παιδιού.
