Ανταμοιβή και Tιμωρία: Οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος

Οι γονείς αυτό που πρωτίστως επιθυμούμε για τα παιδιά μας, είναι να τους προσφέρουμε μια πλούσια και γεμάτη αγάπη, ζωή. Ωστόσο η ένταση και οι δυσκολίες της καθημερινότητας, συχνά μας οδηγούν στην επιλογή τεχνικών διαπαιδαγώγησης που επιφέρουν μεν άμεσα αποτελέσματα τις περισσότερες τουλάχιστον φορές, αλλά όχι μόνιμα.

Η ανταμοιβή ως τρόπος διαπαιδαγώγησης    

Στην προκειμένη περίπτωση η  αδυναμία να ελεγχθεί η ανεπιθύμητη συμπεριφορά του παιδιού (ανυπακοή, θυμός, ξεσπάσματα) αντιμετωπίζεται με  προσφορά υλικών αγαθών: παιχνίδια, χρήματα, φαγητό. Έτσι το παιδί δελεάζεται να συμμορφωθεί αφού κάτι έχει να κερδίσει. Κι αφού τέτοιου είδους συμπεριφορές του επιφέρουν κέρδος, τις επαναλαμβάνει έως ότου ωφεληθεί και πάλι. Πλέον ξέρει ότι στη  γκρίνια ή στο θυμό, έχει να λαμβάνει !

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ματαιόδοξων χαρακτηριστικών και  την αποφυγή ανάληψης της ευθύνης του. Το «Εγώ»του υπερισχύει του «Εμείς» και δομείται η πεποίθηση ότι η προσφορά μου σε οτιδήποτε χρήζει ανταμοιβής.

Επιπρόσθετα η μαθημένη αυτή συμπεριφορά μπορεί να κινητοποιήσει και χειριστικούς τρόπους συναλλαγής και επικοινωνίας με τρίτους. Κάτι τέτοιο είναι πολύ εμφανές στις ομαδικές δραστηριότητες, όπου το παιδί αναμένει ότι οι άλλοι θα κάνουν αυτό που τους λέει. Το εγωκεντρικό στοιχείο εμφανίζεται έντονο σε μια τέτοια περίπτωση. 

Η τιμωρία ως τρόπος διαπαιδαγώγησης

Στην άλλη όψη του νομίσματος, το παιχνίδι της εξουσίας μεταξύ γονέα - παιδιού μπορεί να εμφανιστεί με τη μορφή της τιμωρίας. Η σκέψη ότι μέσω αυτής θα «φτιάξω» έναν σωστό και δυνατό άνθρωπο που θα μπορεί να αντεπεξέλθει στις δυσκολίες της ζωής, είναι βαθιά ριζωμένη σε πολλούς από εμάς, πιθανόν λόγω του τρόπου ανατροφής του καθενός. Με τη δικαιολογία ότι ο φόβος της τιμωρίας είναι καλή λύση για ένα ζωηρό παιδί, διότι θεωρητικά με αυτό τον τρόπο ελέγχονται οι μη αποδεκτές συμπεριφορές,  και το παιδί θα μάθει να πειθαρχεί σε συγκεκριμένα μοτίβα.

Οι γονείς αυτοί υπερασπίζονται  σθεναρά ότι έχουν κάθε δικαίωμα να ασκούν εξουσία και δύναμη στο παιδί τους, που πολλές φορές μπορεί να ξεπεράσει τα όρια και να εξελιχθεί σε κακοποιητική συμπεριφορά απέναντι σε αυτό. Στο όνομα της υπακοής και της αντίληψης ότι επιδιώκουν το καλό του παιδιού τους, επιβάλλουν τιμωρίες και ενισχύουν διενέξεις, χωρίς να σκέφτονται ότι στην πραγματικότητα διαιωνίζουν βίαια πρότυπα συμπεριφοράς που θα χρησιμοποιηθούν από το παιδί ως τρόπος επίλυσης συγκρούσεων και  επιβολής στους άλλους.

Η τιμωρία όμως δείχνει έλλειψη σεβασμού απέναντι στο παιδί και επιτρέπει την ανάπτυξη αισθημάτων απογοήτευσης και αποθάρρυνσης. Αφήνει ένα κενό στη μάθηση, αφού το παιδί ακούει ότι πρέπει να «μην» κάνει κάτι, αλλά δεν του εξηγεί κανείς γιατί δεν πρέπει να το κάνει. Για να αντεπεξέλθει στη δύσκολη περίοδο της ταπείνωσης, φαίνεται να αναπτύσσει ανθεκτικότητα, όμως αν κοιτάξουμε βαθύτερα θα δούμε κρυμμένο άγχος και φόβο, μοναξιά, ανημπόρια, θυμό, υποτίμηση για τον εαυτό.

Η σχέση του με τον γονέα συχνά κλονίζεται και η αντιπάθειά του προς αυτόν εκφράζεται με απόσυρση και διακοπή της σύνδεσής του.

Ο ψυχισμός αυτού του παιδιού, ειδικά όταν υπάρχει και σωματική τιμωρία, κατακερματίζεται και τα τραύματα γράφουν ανεξίτηλα με αποτέλεσμα να ενηλικιώνεται σε άτομο με δυσλειτουργικές  συμπεριφορές, όπως είναι επιθετικότητα, ανασφάλεια και η χαμηλή αυτοεκτίμηση.

Τελικά ποιος τρόπος διαπαιδαγώγησης είναι ενδεδειγμένος;

Ο στόχος της διαπαιδαγώγησης είναι η ανάπτυξη αυτοελέγχου και η συναισθηματική και κοινωνική εξέλιξη του παιδιού. Έτσι, οι σύγχρονες μέθοδοι  δίνουν περισσότερο έμφαση  στην ενθάρρυνση συμπεριφορών που θα επιβραβεύσουν την δράση και θα ενισχύσουν την αυτοπεποίθηση του, αλλά και στην επιβολή  συνεπειών για μια ανάρμοστη συμπεριφορά.

Η ενθάρρυνση, ακόμα κι αν έχει κάνει κάποιο λάθος, δημιουργεί όμορφα συναισθήματα για τον εαυτό του και βάζει ένα ακόμα λιθαράκι στην οικοδόμηση της αυτοεκτίμησης του. Συζητώντας με το παιδί, άνευ κριτικής για μια δύσκολη συμπεριφορά του, του επιτρέπουμε να αναλογιστεί το λόγο που αντιδρά έτσι, ώστε την επόμενη φορά να εκφραστεί ή να πράξει με πιο δόκιμο τρόπο. 

Ωστόσο εξηγούμε πως υπάρχουν πράξεις που θα έχουν και κάποιες συνέπειες. Αν για παράδειγμα δε φάει το φαγητό του, θα πεινάσει ή αν δεν μαζέψει το παιχνίδι του θα χρειαστεί να το αποχωριστεί. Είναι σημαντικό να αντιληφθεί πως οι  συνέπειες αφορούν τη συγκεκριμένη συμπεριφορά, για αυτό και αποφεύγουμε τους χαρακτηρισμούς  «Είσαι κακός ή απαράδεκτος ή ανίκανος κ.ά»

Δοκιμάζουμε μια πιο θετική στάση, όπως «Μάλλον δε με κατάλαβες, όταν σου ζήτησα να μαζέψεις το δωμάτιο σου. Θα σε βοηθήσω αυτή τη φορά, αλλά αύριο θα πρέπει να το κάνεις εσύ». Ο σκοπός μας είναι το παιδί να αναλάβει την ευθύνη των πράξεων του και να αναγνωρίσει ότι εκτός από δικαιώματα, έχει και υποχρεώσεις.

 Πηγές

«Οι γονείς βάζουν όρια», Dr. Jan – Uwe Rogge, Εκδ. Θυμάρι
«Τα μυστικά του αποτελεσματικού γονέα», Thomas Gordon, Εκδ. Ερευνητές