Η Ενεργητική Ανάγνωση αποτελεί μία από τις βασικότερες δεξιότητες που αναπτύσσουν τα παιδιά ήδη από τα πρώτα χρόνια της σχολικής τους ζωής. Έπειτα από τη γραφοφωνημική κατάκτηση των φωνημάτων και τον σχηματισμό των πρώτων λέξεων, δισύλλαβων, τρισύλλαβων και στη συνέχεια πολυσύλλαβων, τον εμπλουτισμό του λεξιλογίου και την καλλιέργεια του προφορικού, περιγραφικού και αφηγηματικού λόγου, τα παιδιά καλούνται να εξασκήσουν την πολύπλοκη δεξιότητα της ανάγνωσης. Η ενίσχυση της αναγνωστικής κατανόησης των κειμένων μπορεί να επιτευχθεί μέσα από διάφορες τεχνικές από έναν κατάλληλα εκπαιδευμένο και καταρτισμένο εκπαιδευτικό.
Τεχνικές καλλιέργειας και ενδυνάμωσης της αναγνωστικής κατανόησης
Έργο του αποτελεσματικού δασκάλου και καθηγητή των Φιλολογικών μαθημάτων στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο συνιστά η αναζήτηση και η αξιοποίηση των κατάλληλων τεχνικών, στρατηγικών, πρακτικών και διδακτικού υλικού, ώστε αυτές να ανταποκρίνονται στις ανάγκες όλων των μαθητών της σχολικής τάξης. Αυτές οι τεχνικές αφορούν δραστηριότητες και πρακτικές που χωρίζονται σε τρία μέρη, δηλαδή διενεργούνται πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την ανάγνωση.
Πριν την ανάγνωση...
Με την τεχνική της άμεσης διδασκαλίας, ο εκπαιδευτικός μοντελοποιεί τη διαδικασία της αναγνωστικής ευχέρειας και κατανόησης. Δηλαδή δείχνει στους μαθητές τον τρόπο, με τον οποίο ένας αναγνώστης καλείται να προσεγγίσει ένα κείμενο. Έπειτα τον εφαρμόζει μαζί με τους μαθητές του με παράδειγμα κειμένων αναλύοντας και επεξηγώντας κάθε βήμα της διαδικασίας. Πιο συγκεκριμένα, οι μαθητές διερευνούν τον τίτλο του κειμένου και με βάση αυτόν διατυπώνουν τις σκέψεις και τις υποθέσεις τους για το τι μπορεί να πραγματεύεται το κείμενο. Στη συνέχεια διερωτώνται εάν και τι γνωρίζουν για αυτό το θέμα, κάνοντας ανάκληση προϋπάρχουσας γνώσης και ενισχύοντας και τη μακροχρόνια μνήμη τους (μνήμη εργασίας, βραχύχρονη μνήμη). Τέλος, διερευνούν τον λόγο, για τον οποίο διαβάζουν το κείμενο, όπως να προβληματιστούν για επίκαιρα ζητήματα της καθημερινότητας ή να πληροφορηθούν για κάτι ή για σκοπούς διαγωνίσματος.
Κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης...
Καθώς οι μαθητές διαβάζουν προσεκτικά ένα κείμενο, καλούνται να φτιάξουν το διάγραμμά του με νοηματικούς χάρτες και γραφικούς οργανωτές με λέξεις-κλειδιά και πώς όλα συνδέονται μεταξύ τους ψάχνοντας για συνδετικές λέξεις. Ακόμη μπορούν να φτιάξουν νοερά εικόνες στο μυαλό τους για όσα διαβάζουν. Ακόμη είναι σημαντικό να διακρίνουν το είδος του κειμένου, δηλαδή εάν πρόκειται για αφηγηματικό ή περιγραφικό κείμενο. Επίσης μπορούν να υπογραμμίζουν τις σημαντικές πληροφορίες και να το διερευνούν μέσα από ερωτήσεις "Ποιος Πού Πότε Τι Γιατί" (Τεχνική 3Π-Τι-Γιατί). Μια άλλη τεχνική είναι οι πλαγιότιτλοι και η παραγραφοποίηση, δηλαδή να χωρίζουν μια παράγραφο σε μικρότερες με κοινή θεματική ενότητα. Εάν, όμως, έχουν άγνωστες λέξεις, μπορούν να ψάξουν για τη σημασία της μέσα από τα συμφραζόμενα ή με τη βοήθεια λεξικού, απαραίτητου εργαλείου για τη βιβλιοθήκη όλων των μαθητών. Οι μαθητές, αν βρίσκονται στην τάξη, μπορούν να συνεργαστούν μεταξύ τους και να κάνουν ερωτήσεις για το κείμενο ή να εφαρμόζουν την τεχνική "γνωρίζω-θα ήθελα να ξέρω-έμαθα".
Μετά την ανάγνωση...
Ο εκπαιδευτικός, αφού προηγηθούν οι παραπάνω πρακτικές και τεχνικές ανάγνωσης, ρωτά τους μαθητές αν ο τίτλος είναι σχετικός με όσα διάβασαν, αν οι υποθέσεις που έκαναν προηγουμένως επιβεβαιώθηκαν, αν όσα διάβασαν έρχονται σε αντίθεση με όσα ήξεραν. Στη συνέχεια καλούνται να παρουσιάσουν συνοπτικά το περιεχόμενο του κειμένου ή τις ιδέες του συγγραφέα με τη μορφή περίληψης. Έτσι, οι μαθητές καλλιεργούν την αφαιρετική ικανότητα, δεξιότητα ανώτερων γνωστικών λειτουργιών. Όλα αυτά μπορούν να εφαρμοστούν από τους μαθητές και ως δραστηριότητα ανάγνωσης στο σπίτι, όταν όμως εξοικειωθούν επαρκώς με την όλη διαδικασία, τις τεχνικές και τις πρακτικές.
Η ανάγνωση αποτελεί το μέσο πρόσβασης στη γνώση, στον γραπτό λόγο για τους μικρούς και τους μεγάλους αναγνώστες. Η αναγνωστική ευχέρεια και το επίπεδό της συνιστούν σημαντικές παράμετροι για την επιτυχή αναγνωστική πρόσληψη και κατανόηση των κειμένων, που είναι και ο τελικός στόχος της ανάγνωσης. Μέσα από συγκεκριμένες τεχνικές και με διδακτική μεθοδολογία, οι μαθητές μπορούν να διδαχθούν στη σχολική τάξη από τον εκπαιδευτικό εκείνες τις στρατηγικές και τις πρακτικές για την ορθή πρόσληψη ενός γραπτού, λογοτεχνικού και μη λογοτεχνικού κειμένου.
