Τα κάλαντα αποτελούν για τους Έλληνες ένα έθιμο άρρηκτα συνδεδεμένο με την περίοδο των Χριστουγέννων και ένα από τα ελάχιστα έθιμα που έχουν διατηρηθεί στη χώρα μας με το πέρασμα των χρόνων.
Το όνομα τους προέρχεται από την λατινική λέξη calenda, που δηλώνει την αρχή του έτους, οι απαρχές τους ωστόσο τοποθετούνται στην αρχαία Ελλάδα. Κατά τη Βυζαντινή περίοδο και την εξάπλωση του χριστιανισμού, άρχισαν να αποκτούν τη μορφή που έχουν σήμερα όπου μετά το τραγούδι δίνεται φιλοδώρημα με κάποιο χρηματικό αντίτιμο ή κάποιο φαγώσιμο.
Αν και σήμερα οι πιο συνηθισμένες εκδοχές τους είναι τα κάλαντα των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, παλαιότερα υπήρχαν πολλές κατά τόπους παραλλαγές, οι οποίες διασώζονται σε μικρότερο βέβαια βαθμό ακόμα και σήμερα. Οι παραλλαγές αυτές οφείλονταν στο ότι κάθε περιοχή διαμόρφωνε τα δικά της κάλαντα, προσθέτοντας δικά της στοιχεία ανάλογα με την διάλεκτο και το γλωσσικό ιδίωμα που χρησιμοποιούσε, αλλά και γιατί τραγουδιόταν περισσότερο από οργανοπαίκτες και τραγουδιστές που αυτοσχεδίαζαν πάνω στη βασική μελωδία.
Παρακάτω παραθέτουμε κάποιες από τις πιο δημοφιλείς εκδοχές των καλάντων των Χριστουγέννων.
Κάλαντα Χριστουγέννων
Πανελλήνια
Στίχοι
Καλήν εσπέραν άρχοντες.
Κι αν εί- κι αν είναι ορισμός σας
Χριστού την θεία γέννηση
να πω- να πω στ΄ αρχοντικό σας,
Χριστός γεννάται σήμερον
εν Βη- εν Βηθλεέμ τη πόλη,
οι ουρανοί αγάλλονται,
χαίρε- χαίρετ΄ η φύσις όλη,
εν τω σπηλαίω τίκτεται ,
εν φα- εν φάτνη των αλόγων,
ο βασιλεύς των ουρανών
και ποι- και ποιητής των όλων.
Κάλαντα Θράκης
Στίχοι
Χριστός γεννιέται, χαρά στον κόσμο,
χαρά στον κόσμο, στα παλληκάρια.
Σαράντα μέρες, σαράντα νύχτες,
η Παναγιά μας κοιλοπονούσε.
Κοιλοπονούσε, παρακαλούσε,
τους αρχαγγέλους , τους ιεράρχες.
-Σεις αρχαγγέλοι και ιεράρχες,
στη Σμύρνη πηγαίν΄τε , μαμμές να φέρ΄τε.
Άγια Μαρίνα, άγια Κατερίνα,
στη Σμύρνη πάνε , μαμμές να φέρουν.
Όσο να πάνε κι όσο να έρθουν,
η Παναγιά μας ηληυτηρώθη.
Στην κούνια τό ΄βαλαν και το κουνούσαν,
και το κουνούσαν , το τραγουδούσαν.
Σαν ήλιος λάμπει ,σα νιο φεγγάρι,
σα νιο φεγγάρι, το παλληκάρι.
Φέγγει σε τούτον το νοικοκύρη,
με τα καλά του, με τα παιδιά του,
με την καλή τη νοικοκυρά του...
Κάλαντα Κρήτης
Στίχοι
Καλήν εσπέραν άρχοντες αν είναι ορισμός σας.
Χριστού τη Θεία Γέννηση να πω στ'αρχοντικό σας.
Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλει
οι ουρανοί αγάλλονται, χαίρετ' η φύσις όλη.
Κερά καμαροτράχηλη και φεγγαρο μαγούλα
όπου τον έχεις τον υγιό το μόσχο κανακάρη,
λούζεις τον και χτενίζεις τον και στο σχολειό τον πέμπει*:
κι ο δάσκαλος τον έδειρε μ' ένα χρυσό βεργάλι.
Και η κυρά δασκάλισσα με το μαργαριτάρι
είπαμε δα για την κερά ας πούμε για τη βάγια.
Άψε βαγίτσα το κερί, άψε και το λυχνάρι
και κάτσε και ντουχιούντιζε ίντα θα μας εβγάλεις
για απάκι για λουκάνικο για χοιρινό κομμάτι
κι από τον πύρο του βουτσιού να πιούμε μια γεμάτη.
Κι από τη μαύρη όρνιθα κανένα αυγουλάκι
κι αν το' κάνε η γαλανή ας είναι ζευγαράκι.
Κι από το πιθαράκι σου ένα κουρούπι λάδι
κι αν είναι κι ακροπλιάτερο βαστούμε και τ' ασκάκι.
Φέρε πανιέρι κάστανα, πανιέρι λεπτοκάρυα
και φέρε και γλυκό κρασί να πιουν τα παλικάρια.
Κι αν είναι με το θέλημα άσπρη μου περιστέρα
ανοίξετε την πόρτα σας να πούμε «καλησπέρα».
Κάλαντα Ηπείρου
Στίχοι
Ελάτε εδώ γειτόνισσες
Και εσείς γειτονοπούλες,
Τα σπάργανα να φτιάξουμε
και το Χριστό ν΄ αλλάξουμε.
Τα σπάργανα για το Χριστό,
Ελάτε όλες σας εδώ.(δις)
Να πάμε να γυρίσουμε
Και βάγια να σκορπίσουμε .
Να βρούμε και την Παναγιά
οπού μας φέρνει τη χαρά.
Τα σπάργανα για το Χριστό,
ελάτε όλες σας εδώ.(δις)
Κοιμάται στα τριαντάφυλλα,
γεννιέται μες στα λούλουδα.
Γεννιέται μες στα λούλουδα ,
κοιμάται στα τριαντάφυλλα.
Τα σπάργανα για το Χριστό,
ελάτε όλες σας εδώ.
Τα σπάργανα να φτιάξουμε
και το Χριστό ν΄ αλλάξουμε.
Κάλαντα Ικαρίας
Στίχοι
Για σένα κόρη όμορφη
ήρθαμε να τα πούμε,
και τα καλά Χριστούγεννα
για να σου ευχηθούμε.
Φέρτε μας κρασί να πιούμε
και του χρόνου να σας πούμε,
και του χρόνου να σας πούμε
φέρτε μας κρασί να πιούμε.
Αν έχεις κόρη όμορφη
βάλε τη στο τσιμπίδι,
και κρέμασε την αψηλά
να μην τη φαν οι ψύλλοι.
Φέρτε μας κρασί να πιούμε
και του χρόνου να σας πούμε,
και του χρόνου να σας πούμε
φέρτε μας κρασί να πιούμε.
Σ’ αυτό το σπίτι που ‘ρθαμε
καράβια `ν’ ασημένια,
του χρόνου σαν και σήμερα
να ‘ναι μαλαματένια.
Φέρτε μας κρασί να πιούμε
και του χρόνου να σας πούμε,
και του χρόνου να σας πούμε
φέρτε μας κρασί να πιούμε.
Για σένα κόρη όμορφη
ήρθαμε να τα πούμε,
και τα καλά Χριστούγεννα
για να σου ευχηθούμε.
Φέρτε μας κρασί να πιούμε
και του χρόνου να σας πούμε,
και του χρόνου να σας πούμε
φέρτε μας κρασί να πιούμε.
Αυτές είναι μόνο λίγες από τις πολλές παραλλαγές καλάντων που υπάρχουν. Άλλες γνωστές παραλλαγές είναι τα κάλαντα της Πελοποννήσου, του Πόντου, της Σμύρνης, των Δωδεκανήσων, της Μακεδονίας, της Σάμου, της Σμύρνης και άλλων πολλών περιοχών.
Φέτος τα Χριστούγεννα, αφιερώστε λίγο χρόνο στην ακρόαση καλάντων από διάφορες περιοχές, και αφεθείτε στο απολαυστικό πνεύμα των γιορτών!
