Οικογένεια και ψυχική ανθεκτικότητα

Προτάσεις για πιο δυνατά παιδιά στον σύγχρονο κόσμο...

Η ψυχική ανθεκτικότητα αναφέρεται στις αντοχές που μπορεί να αναπτύξει ένα παιδί αν και ζει σε ένα περιβάλλον με παράγοντες επικινδυνότητας (βία, οικογενειακές προστριβές, διαζύγιο, φτώχεια, ψυχική ασθένεια γονιού, εξάρτηση γονιού από αλκοόλ ή ναρκωτικά, παραμέλληση, ακόμα και το υποβαθμισμένο σχολικό περιβάλλον). Υπάρχουν παιδιά που δυσκολεύονται να επιβιώσουν και να εξελιχθούν, όταν ζουν σε τέτοια περιβάλλοντα. Τα παιδιά αυτά χαρακτηρίζονται από έλλειψη κοινωνικών δεξιοτήτων, σχολική αποτυχία, απομόνωση, κατάθλιψη.

Η ύπαρξη δυσκολιών δεν οδηγεί αυτόματα σε δυσκολίες προσαρμογής, αλλά μπορεί να έχει διαφορετικά αποτελέσματα για το κάθε άτομο, καθώς τα ίδια τα γεγονότα της ζωής άλλοι τα διαχειρίζονται με επιτυχία και άλλοι λιγότερο αποτελεσματικά. Σύμφωνα με το Best Start Resource Centre*, γενικά άνθρωποι με υψηλή ανθεκτικότητα επιτυγχάνουν σε όλους τους τομείς καλύτερα αποτελέσματα, είναι πιο υγιείς και ζουν περισσότερο.

Τι είναι όμως αυτό που χαρακτηρίζει τα "ανθεκτικά" παιδιά, που μερικοί τα ονομάζουν "άτρωτα" και τα βοηθά να ξεπεράσουν με επιτυχία τις όποιες αντιξοότητες συναντούν; Ένα σημαντικο χαρακτηριστικό των ανθρώπων που τα πηγαίνουν καλά στη ζωή τους είναι η δυνατότητα προσαρμογής, μια διαδικασία στην οποία το παιδί συμμετέχει ενεργά, αναπροσαρμόζοντας συνεχώς τη στάση του και τις συμπεριφορές του.

Ένα κομβικό σημείο δημιουργίας και διατήρησης της ψυχικής ανθεκτικότητας στα παιδιά είναι η δημιουργία καλών σχέσεων με τους γονείς. Τα παιδιά τα πηγαίνουν καλά σε όλους τους τομείς, όταν αισθάνονται ότι τα αγαπούν, τα κατανοούν, τα αποδέχονται και τα προστατεύουν. Μαθαίνουν να αισθάνονται ασφαλή και προστατευμένα και ότι θα καλυφθούν και θα ικανοποιηθούν οι ανάγκες τους, όταν υπάρχει μια στενή σχέση έστω με έναν ενήλικα, που ενδιαφέρεται για αυτά. Άτομα του περιβάλλοντος - εκτός από τους γονείς- τα οποία τα παιδιά μπορούν να εμπιστευτούν, ένας δάσκαλος, ένας καλό φίλος της οικογένειας, είναι δυνατόν να αποτελέσουν στήριγμα για το παιδί.

Με ποιούς τρόπους χτίζεται η καλή σχέση-σχέση εμπιστοσύνης με τα παιδιά; Να μερικές προτάσεις:

Να δίνετε προσοχή και να παρέχετε στοργή με πολλά χαμόγελα και αγκαλιές. Αυτό παρέχει αίσθηση ασφάλειας, αποδοχής και αγάπης στα παιδιά και αισθάνονται ότι αξίζουν.
Να παίζετε με τα παιδιά σας, καθώς αποτελεί τον βασικό δρόμο για τη δημιουργία σχέσεων, αλλά και ανάπτυξης κοινωνικών δεξιοτήτων.
Να παρηγορείτε και να ανακουφίζετε τα παιδιά σας, όταν το έχουν ανάγκη (π.χ. όταν φοβούνται ή είναι λυπημένα), καθώς τα φέρνει πιο κοντά σας και μαθαίνουν, όσο μεγαλώνουν, να βρίσκουν υγιείς τρόπους να το κάνουν και τα ίδια στον εαυτό τους.
Να μειώσετε τον χρόνο που τα παιδιά βλέπουν τηλεόραση και να κάνετε μαζί τους κάτι δημιουργικό.
Να διαβάζετε ή να αφηγείστε στα παιδιά σας ιστορίες που περιγράφουν ανθρώπους με ευγένεια, κατανόηση και συμπόνια για τους άλλους.

(Best Start Resource Centre, 2012)

Βραδιά χωρίς τηλεόραση, κινητό και τάμπλετ

Για να μεγαλώσουν παιδιά με ψυχική ανθεκτικότα, η οικογένεια πρέπει να έχει συνοχή, κάτι που στις μέρες μας είναι δύσκολο να διατηρηθεί. Τα διαφορετικά ωράρια, η απουσία παππούδων και γιαγιάδων που άλλοτε κρατούσαν το σπίτι ζωντανό και ζεστό, όταν οι γονείς έλειπαν, οι αυξημένες απαιτήσεις της ζωής γενικότερα, αλλά και οι συνήθειες που έχουμε αναπτύξει δεν βοηθούν προς αυτή την κατεύθυνση. Σπάνια η οικογένεια μαζεύεται γύρω από το τραπέζι, για να φάνε όλοι μαζί, ο ένας παίρνει ένα πιάτο και κάθεται μπροστά στην τηλεόραση, ο άλλος δεν έρχεται ακόμα γιατί κάτι κάνει στον υπολογιστή. Τέτοιες συμπεριφορές απομακρύνουν τα μέλη της οικογένειας. Έτσι λοιπόν, μια πρόταση που εστιάζει στη συνοχή της οικογένειας, είναι η εξής: μπορείτε να καθιερώσετε μια βραδιά την εβδομάδα, όπου όλη η οικογένεια θα μαζευτεί γύρω από το τραπέζι και θα συζητήσει, θα πει τα νέα της, θα παίξει επιτραπέζια, θα κάνετε πράγματα όλοι μαζί, γενικά θα έρθετε πιο κοντά - χωρίς ανοικτές συσκευές – βραδιά χωρίς τηλεόραση, κινητό και τάμπλετ!

Η σημασία του παραδείγματος

Τα παιδιά μαθαίνουν παρατηρώντας τους γονείς, γι’αυτό πρέπει οι γονείς να θυμούνται να παρέχουν θετικά πρότυπα προς μίμηση. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να αντιμετωπίζουν και οι ίδιοι τις δυσκολίες με ψυχική ανθεκτικότητα. Να μερικές ιδέες για το πώς μπορεί ένας γονέας να λειτουργήσει ως θετικό πρότυπο προς μίμηση:

Φροντίστε την υγεία σας. Μπορείτε να δείξετε στα παιδιά σας ότι η υγιεινή διατροφή, η άσκηση και ο καλός ύπνος είναι σημαντικά, καθώς μειώνουν το καθημερινό στρες και εφοδιάζουν το άτομο με πνευματική και φυσική ενέργεια να αντιμετωπίσει δύσκολες καταστάσεις.
Να έχετε υπομονή και να είστε ήρεμοι.
Να αναλαμβάνετε την ευθύνη των πράξεων και της έκφρασης των συναισθημάτων σας μπροστά στα παιδιά.
Είναι αποδεκτό να κάνετε λάθη, γι' αυτό μην προσπαθείτε να είστε τέλειοι.
Να προσπαθείτε να βρίσκετε διαφορετικές οπτικές των πραγμάτων.
Όταν τα πράγματα δεν πάνε καλά, προσπαθήστε να μη βγάζετε συμπεράσματα, αλλά να σκεφτείτε με ποιον διαφορετικό τρόπο, θα μπορούσατε να τα προσεγγίσετε.
Να χρησιμοποιείτε το χιούμορ.
Να αναζητάτε βοήθεια από τους άλλους, όταν τη χρειάζεστε, αλλά και να την παρέχετε.

(Best Start Resource Centre, 2012)

*Το Best Start Resource Centre είναι ένα σημαντικό πρόγραμμα για την υγεία των βρεφών (τόσο την προγεννητκή περίοδο όσο και μετά τη γέννηση), και των μικρών παιδιών, αλλά και των νέων γονιών, στηρίζοντας επαγγελματίες και υπηρεσίες που ασχολούνται με την προαγωγή υγείας. Εδρεύει στο Τορόντο του Καναδά και χρηματοδοτείται από την κυβέρνηση.

Πηγές

1) Λεοντοπούλου, Σ. (2008). Ψυχική ανθεκτικότητα κατά την εφηβεία: Ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις στην οικογένεια, στο σχολείο και στην κοινότητα. Στο Η. Κουρκούτας, & J.-P.Chartier (Επιμ.), Παιδιά και έφηβοι με ψυχοκοινωνικές και μαθησιακές στρατηγικές παρέμβασης (σελ. 117-127). Εκδ. Τόπος.

2) Χατζηχρήστου, Χ. (2015). Πρόληψη και προαγωγή της ψυχικής υγείας στο σχολείο και στην οικογένεια, εκδ.Gutenberg.