Πώς συνδέεται η ρητορική με τη λογοτεχνία;
Η ρητορική είναι η γλωσσική τεχνική, η οποία εστιάζει στη σωστή χρήση του λόγου και στην εξεύρεση του κατάλληλου επιχειρήματος, προκειμένου ο ομιλητής να κερδίσει τις εντυπώσεις και να πείσει με τον λόγο του. Η λογοτεχνία, από την άλλη πλευρά, είναι η τέχνη του λόγου. Είναι το είδος του λόγου που χάρη στα καλολογικά της στοιχεία φιλοδοξεί να διεγείρει το συναίσθημα του αναγνώστη και εντέλει να τον συγκινήσει και να τον πείσει. Γίνεται, λοιπόν, κατανοητό ότι και τα δυο είδη γλωσσικού λόγου κατέχουν και οφείλουν να κατέχουν μια ιδιαίτερη θέση κατά την εκπαιδευτική διαδικασία
Η συνεισφορά της λογοτεχνίας στην εκπαίδευση
Ο λόγος της λογοτεχνίας αποτελείται κατά βάση από σχήματα λόγου (μεταφορές, παρομοιώσεις, προσωποποιήσεις, συνεκδοχές κλπ). Τα σχήματα λόγου έχουν την ικανότητα να μιλούν περιγραφικά για ένα φαινόμενο/μια έννοια, έχουν την ικανότητα να κάνουν τον λόγο πιο ζωντανό, γλαφυρό και παραστατικό. Τα σχήματα λόγου έχουν, εντέλει, την ικανότητα να κάνουν κατανοητή κάθε δυσνόητη έννοια στον μαθητή/στη μαθήτρια. Χάρη σε αυτή τους την ικανότητα καταφέρνουν να διεγείρουν το συναίσθημα των αναγνωστών/αναγνωστριών. Γι' αυτόν τον λόγο, η λογοτεχνία θα μπορούσε να αξιοποιηθεί περεταίρω στην προσπάθειά μας να ευαισθητοποιηθούν οι μαθητές και οι μαθήτριες σε διάφορα κοινωνικά ζητήματα (ρατσισμός, διακρίσεις, προκαταλήψεις, κινητική αναπηρία κλπ). Η επαφή των μαθητών/τριών με τον μεταφορικό συμβολικό λόγο θα καταφέρει να τους/τις συγκινήσει και να τους/τις κάνει να συναισθανθούν τους αδικημένους.
Η συνεισφορά της ρητορικής στην εκπαίδευση
Η ρητορική από την άλλη πλευρά δύναται να συμβάλει στην καλλιέργεια του λόγου των παιδιών. Αυτό συμβαίνει γιατί εξασκεί την επιχειρηματολογία τους, προκειμένου να βρουν το κατάλληλο επιχείρημα για να πείσουν τον συνομιλητή τους/ τη συνομιλήτριά τους για την ορθότητα των θέσεων τους. Με αυτόν τον τρόπο εξασκείται η διανοητική τους ικανότητα και η λεκτική τους δεινότητα. Αυτό συμβαίνει γιατί προσπαθούν να βρουν το κατάλληλο επιχείρημα, ενώ ταυτόχρονα καλλιεργούν τον λόγο τους ψάχνοντας την πιο ωραία και κατάλληλη για κάθε περίσταση λέξη. Συν τοις άλλοις, εκπαιδεύονται στις βασικές επικοινωνιακές δεξιότητες και στην αξία του σεβασμού στην αντίθετη άποψη. Αυτό συμβαίνει γιατί καθ' όλη τη διάρκεια του ρητορικού αγώνα λόγων, τα παιδιά ακούν προσεκτικά την αντίθετη άποψη, δείχνουν σεβασμό και στο τέλος ψάχνουν με τη σειρά τους να την αντικρούσουν με επιχειρήματα.
Πώς θα ενισχυθεί ο ρόλος της λογοτεχνίας και της ρητορικής σε σχολικό επίπεδο;
Από την παραπάνω συζήτηση συνειδητοποιούμε την αναγκαιότητα της ενίσχυσης του ρόλου της ρητορικής και της λογοτεχνίας αντίστοιχα. Κάτι τέτοιο θα καταστεί δυνατό, μόνο εάν διενεργούνται περισσότεροι αγώνες ρητορικής στο πλαίσιο της διδασκαλίας των γλωσσικών μαθημάτων (νεοελληνική γλώσσα, αρχαία ελληνική γλώσσα και γραμματεία κλπ). Για παράδειγμα, στο πλαίσιο της διδασκαλίας της Αντιγόνης θα μπορούσαν οι μαθητές να χωριστούν σε δυο ομάδες, στις οποίες η πρώτη θα βρίσκει επιχειρήματα υπέρ της Αντιγόνης και η δεύτερη υπέρ της Ισμήνης. Σε ό,τι αφορά στις δυνατότητες του λογοτεχνικού λόγου, θα μπορούσε να αξιοποιηθεί κατά τη διάρκεια ενημερωτικών δράσεων για την εξάλειψη του σχολικού εκφοβισμού ή για την παγκόσμια ημέρα ρατσισμού. Αυτό θα μπορούσε να γίνει με την επιλογή του κατάλληλου λογοτεχνικού κειμένου, το οποίο θα βοηθούσε τους μαθητές/τις μαθήτριες να κατανοήσουν το ζήτημα και να το προσεγγίσουν. Φερειπείν, για την παγκόσμια ημέρα κατά του bullying ενδείκνυται η ανάλυση του διηγήματος "Η πικρή γνωριμία με τον ρατσισμό" του Λέο Μπουσκάλια.
Συμπερασματικά, τόσο η ρητορική όσο και η λογοτεχνία δύνανται να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο ως προς την πνευματική διαμόρφωση των μαθητών/τριων και να τους εξοπλίσουμε με τα κατάλληλα εφόδια που είναι απαραίτητα για τη μετέπειτα σταδιοδρομία τους.
